PRUSKIE

Pierwsza urzędowa wzmianka dotycząca wsi Pruskie znajduje się w dokumentach lustracji dóbr królewskich, zarządzonych przez sejm konwokacyjny obradujący w 1764 roku w Warszawie, a poprzedzający elekcję ostatniego króla polskiego, Stanisława Augusta Paniatowskiego (1764 - 1795). Rewizję królewszczyzn w powiatach świeckim, tucholskim i człuchowskim województwa pomorskiego powierzono pisarzowi grodzkiemu pomorskiemu Adamowi Gotartowskiemu oraz łowczemu raciąskiemu Gabrielowi Karwosieckiemu. Dokładny spis wszystkich miast, wsi, osiedli, majątku trwałego oraz powinności podatkowych mieszkańców zajęło komisarzom wiele miesięcy, a ostateczna wersja protokołu lustracyjnego przedstawiona została w grudniu 1765 roku. Maleńka osada - zwana Pruskie -  była w owym czasie częścią wsi i majątku Wirzchy (obecnie Wierzchy). Tak oto opisują lustratorzy ówczesny stan naszej małej ojczyzny (komentarze w nawiasach kwadratowych):

 

WIEŚ WIRZCHY

(Rewizja praw posesora)

Ta wieś w posesyji [posiadaniu] JMP [Jego Miłości Pana] Kazimierza Osłowskiego, sądowego ziemskiego człuchowskiego. Pokazał [on] prawo XJM [Księżnej Jej Miłości] Joanny z Betunów Jabłonowski, wojewodziny ruskiej, starościny świeckiej JMP Kazimierzowi Markowskiemu iure emphiteusis [na prawie dzierżawy] na 50 lat dane, a przez Najjaśniejszego Augusta II w Warszawie dn. 4 czerwca r. 1732 aprobowane. Produkował nam także cesyją przez pomienionego JMP Markowskiego przed księgami ziemskiemi województwa pomorskiego w Świeciu w poniedziałek przed Wniebowstąpieniem Pańskim [24 maja] r. 1756 na osobę swoję uczynioną, tudzież intromisyją officiose [urzędowy dokument stwierdzający wejście w posiadanie nieruchomości zgodnie z wyrokiem sądowym] na osobę jego wziętą, a przed księgami miejskiemi w wigiliją św. Piotra i Pawła apostołów [28 czerwca] roku tegoż przez woźnego zeznaną.

B u d y n k i

Dwór albo pomieszkanie (przed którym wystawka pod dachówką); jest w tym dworze izb 3, w których okien 6, pieców 2, kuminków 2 i jednym kuminem wielkim w górę wyprowadzonym. Komora w tyle tego dworu i kuchnia we śrzodku w szachulec stawiana, gliną ab intra et ab extra [wewnątrz i na zewnątrz] wylepiona, deskami pokryta; stara, ale jeszcze do pomieszkania wygodna. Przy tym dworze folwark o 2 izbach i o 2 komorach, w szachulec stawiany, deskami także pobity; stary, zły i pusty. Przy nich spichlerz mały podobnież z szachulcu wybudowany, bez podłóg i pułapu, deskami pokryty.

Nad jeziorkiem browar z szachulcu, także tarcicami pobity, stary i bardzo zły, o sieni, izbie i komorze. Gumna w kwadrat wystawione, do których wjazd między stajniami i wjazd pod przykryciem, po obydwóch którego stronach stajnia, wozownia i stajenka. Naprzeciwko tego budynku od południa stodoła o 2 klepiskach, na bokach z jednej strony owczarnia, a z drugiej strony szopa, dotykające się stajni i stodoły. Te wszystkie budynki w szachulec pod dachami słomianemi przez JMP Markowskiego wystawione, a przez teraźniejszego posesora [Osłowskiego] reparowane, lubo stare lecz dobre.

Mięszka w tej wsi danników 8 [samodzielnych gospodarzy - podatników], płaci każdy po 8 florenów prócz podatków Rzeczypospolitej, które do zamku [w Świeciu] oddają. Robią po dni 8 na rok do tego folwarku [posługa pańszczyźniana].

Do tej wsi należą pustkowia 4:

            Pierwsze Zagorzały Most nazwane [obecnie Zgorzały Most na południe od Wierzchów].

Gdzie 2 gospodarzów, płacą czynszu florenów 90. Robią na tym folwarku ręczną robotą i sprzężajem tydzień 1 i inne posługi czynią.

            Drugie pustkowie Wymysłowo [obecnie wieś Jakubowo na południe od Wierzchów]

Siedzi 1 gospodarz, płaci czynszu florenów 90. Powinność taką czyni jako i pierwsi.

            Trzecie pustkowie Pruskie nazwane

Tam 3 mięszkańców, płacą także florenów 90, posługę podobnąż czynią.

            Czwarte pustkowie Skrzynczyska [obecnie leśniczówka Skrzyniska nad Jeziorem Żurskim]

Na którym 1 gospodarz siedzi, płaci czynszu florenów 24, posługę takowąż do tego folwarku czyni.

Z tych pustkowiów mięszkańcy podatki Rzeczypospolitej do zamku [świeckiego] płacą.

 

          Pustkowiem nazywano małe osiedle rolnicze, powstałe zazwyczaj w XVI- XVII w., głównie na terenach podleśnych, charakteryzujące się niewielkimi rozmiarami (jednodworcze, rzadziej większe) i brakiem samorządu wiejskiego. Pustkowia na terenach podleśnych powstawały często na miejscu hut szkła i smolarni. Występujący w dokumencie Pan Kazimierz Markowski był w latach 1730-tych gubernatorem (administratorem) całego starostwa świeckiego. Jego umowa dzierżawy wsi Wierzchy aprobowana przez Augusta II Mocnego w 1732 r. opiewa jedynie na „wieś i folwark Wierzchy ze Skrzypczyskami” (obecnie Skrzyniska). Skoro nie ma tam wzmianki o pustkowiu Pruskie, prawdopodobnie nasza osada została założona pomiędzy rokiem 1732 a 1764 (data lustracji).

 

       W 1772 roku (I rozbiór Rzeczpospolitej) Pruskie wraz z całymi Prusami Królewskimi zostały zagarnięte przez Królestwo Prus i znalazły się pod panowaniem Fryderyka II Wielkiego. Według źródeł niemieckich we wsi „Pruski” (pruska nazwa miejscowości) w roku 1773 było już 6 gospodarstw, w których zamieszkiwało razem 28 katolickich mieszkańców (Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins, Heft XIX: "Geschichte des Schwetzer Krieses" - Band II, Danzig 1888; pełny tekst w zakładce "Dokumenty", wyjątek poniżej). Tuż po otoczeniu Prus Królewskich tzw. "kordonem sanitarnym", wrodzona skrupulatność nakazała Germanom policzenie wszystkiego, co udało się im "bezboleśnie przyswoić". Dzięki temu metodycznemu podejściu do każdej dziedziny rzeczywistości mamy przynajmniej jakieś dane na temat naszych okolic: